برهان‌الدین فاضل تونیبرهان الدین تونی، معروف به برهان الدین فاضل تونی، دولتمرد و لشکری قرن یازدهم و دوازدهم است. ۱ - حسب و نسبفرزند ملامیر تونی و برادرزاده و داماد ملاعلاءالملک فاضل خان. [۱]
محمدشریف معتمد نَخشَبی، اقبال نامه، ج۲، ص۱۴، کلکته ۱۸۶۵.
۲ - در دربار اورنگ زیبدر شوال ۱۰۷۳ به دعوت اورنگ زیب (حک: ۱۰۶۸ـ ۱۱۱۸) از ایران به هندوستان رفت [۲]
محمدطاهر بن حسین وحید قزوینی، انشا، ج۱، ص۸۲ ـ ۸۵، لکهنو ۱۲۶۰.
و به پاداش خدمات عمویش به دربار شاهجهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) و اورنگ زیب، و به سبب فضل و دانشِ خود، به دربار اورنگ زیب راه یافت؛ چنانکه در آن‌جا هشتصد پیاده و ۱۵۰ سوار زیر نظر او بودند. [۳]
محمد بختاورخان، مرآة العالم: تاریخ اورنگ زیب، ج۱، ص۲۹۸، چاپ ساجده س علوی، لاهور ۱۹۷۹.
[۴]
میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، ج۳، ص۳۴ ـ ۳۵، ج ۳، کلکته ۱۸۹۱.
۳ - ولایت بر کشمیربرهان الدین، در سال‌های مختلف، به مناصب دیوانی پایتخت، شاهجهان آبادد: دیوانیِ تن، و خانسامانی پادشاه رسید و دو هزار پیاده و چهار صد سوار را در اختیار گرفت [۵]
میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، ج۳، ص۳۴ـ۳۶، ج ۳، کلکته ۱۸۹۱.
و در ۱۱۰۹، والی کشمیر شد.طی این سال‌ها لقب‌های قابل خان، اعتمادخان، و فاضل خان دریافت کرد. ۴ - وفاتدر ۱۱۱۱، اورنگ زیب به او پیشنهاد کرد که به نیابتِ شاهزاده معظم، حکومت لاهور را به دست بگیرد اما او قبول نکرد و در ۱۱۱۲ یا۱۱۱۳ در برهانپور درگذشت. [۶]
میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، ج۳، ص۳۴ـ۳۶، ج ۳، کلکته ۱۸۹۱.
[۷]
محمد بن رستم بدخشی، تاریخ محمدی، ج۱، ص۱۴، علیگره ۱۹۶۰، ص ۱۴.
۵ - ویژگی‌های شخصیبرهان الدین فردی وظیفه شناس و با استعداد بود و همین خصایص مایه پیشرفت او شد. ۶ - خدمات و آثاردر زمان امارتش در کشمیر، مالیات بر غلّه و دامداری را لغو کرد. احداث مساجد، رباط‌ها، باغ‌ها، سدها، سرایها، مدارس و حمام‌ها، و همچنین، سدِ هفت چنار، خانقاه حسن آباد و جوگی لنگر در کشمیر از یادگارهای زمان اوست. ۷ - خانقاه موی مبارکموی مبارک منسوب به حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم در عهد او به کشمیر آورده شد و امروز هم خانقاه موی مبارک، معروف به بَل شریف، مورد احترام مسلمانان شبه قاره است. ۸ - احترام به بزرگانبه علما و مشایخ و شعرا احترام می‌گذاشت و آنان را به مجلس خود می‌خواند. [۸]
کاظم محمد، عالمگیرنامه، ج۱، ص۸۱۸، کلکته ۱۸۶۸.
میرزا داراب بیگ جویای تبریزی (متوفی ۱۱۱۸) مدّاح او، مثنویاتِ حسن معنی و تعریف چراغان دل را به تشویق وی سروده است. ۹ - فهرست منابع(۱) میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، ج ۳، کلکته ۱۸۹۱. (۲) محمد بختاورخان، مرآة العالم: تاریخ اورنگ زیب، چاپ ساجده س علوی، لاهور ۱۹۷۹. (۳) محمد بن رستم بدخشی، تاریخ محمدی، علیگره ۱۹۶۰، ص ۱۴. (۴) کاظم محمد، عالمگیرنامه، کلکته ۱۸۶۸. (۵) محمداعظم شاه، تاریخ کشمیر اعظمی، لاهور۱۳۰۳، ص ۱۹۰. (۶) محمدساقی مستعدخان، مآثر عالمگیری، کلکته ۱۸۷۱، ص ۳۶۹. (۷) محمدشریف معتمد نَخشَبی، اقبال نامه، کلکته ۱۸۶۵. (۸) محمدطاهر بن حسین وحید قزوینی، انشا، لکهنو ۱۲۶۰. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان الدین تونی»، شماره۱۱۰۵. رده‌های این صفحه : تراجم | رجال سیاست
|